برطانوي جاسوس، مهم جو
سکر ۾ پارسي تاجرن کي وٺي اچي ڪاروبار شروع ڪرائڻ واري شخصيت
پاڻ 16 مئي 1805ع مونٽرور فورفاشائر اسڪاٽ لينڊ ۾ پيدا ٿيو 16 سالن جي عمر ۾ ايسٽ انڊيا ڪمپني جي فوج ۾ شامل ٿيو ۽ کيس 1822ع سورت ۾ ترجمان مقرر ڪيو ويو ھي اردو ۽ فارسي زبان ڄاڻيندو ھو ۽ 1823 کان 1829ع ڪڇ اندر ڀڄ ۾ پوسٽ ٿيو جتان سنڌ تي بہ نظر رکندو رھيو 1831ع برطانيا طرفان رنجيت سنگهہ کي گهوڙن جو تحفو ڏيڻ لاءِ موڪليو ويو جيڪو سنڌو ندي رستي ھو جنهن جو اصل مقصد سنڌ جي آبي رستي جي ماپ ۽ سروي ڪري نقشو تيار ڪرڻو ھو لاھور ۾ راجا رنجيت سنگهہ کي گهوڙا ڏئي پاڻ افغانستان ترڪمستان ۽ ايران ٿيندو آيو ساڻس گڏ سندس منشي موھن لال ڪشميري ھو اھي ظاھري طور تہ تجارتي مھم ھئي پر حقيقت ۾ سياسي سفر ھو جنهن ۾ ايسٽ انڊيا ڪمپني لاءِ جاسوسي ڪري معلومات ڪٺي ڪرڻي ھئي ھن ان دوري دوران 1832ع افغانستان جي باميان علائقي ۾ پهريون دفعو ٻڌ جي مجسمن کي دنيا اڳيان آندو ھن ھڙپا جي دڙي بابت بہ معلومات ڏني ھي پراڻن سڪن گڏ ڪرڻ جو شوقين ۽ سڪندر جي سفر جي رستي جي ڳولا ۾ پڻ ھو
1836ع کان 1839ع پهرين ايگلو افغان مهم ۾ ھي اڳيان اڳيان ھو ان مهم دوران ھي سکر ۾ اچي رھيو ۽ جتي پارسي واپاري ھٿان ھتي اسٽور کولرايو ۽ فوجين جي رھڻ لاءِ جاين جي اڏاوت ڪرائي
ھن مھم کان اڳ ھن ڪلڪتي ۾ برطانوي حڪومت کي آگاه ڪيو ھو تہ شاه شجاع نڪمو آھي سندس جاءِ تي امير دوست محمد خان کي ڪابل جي حڪومت تي برقرار رکيو وڃي پر وائسراءِ ھند لارڊ آڪنليڪ شاه شجاع کي ترجيهہ ڏني جيڪو زياده تابعدار ھو ھنن 1839ع ۾ شاه شجاع کي تخت وٺي ڏنو ۽ برنس کي افغانستان جو نائب سفير مقرر ڪيو جتي سفير ميگناگٽن ھو جنهن سڀ اختيار پنهنجي ھٿ ھيٺ رکيا ۽ ھن سان ڪوئي صلاح مشورو ڪون وٺندو ھو ۽ ان تي مايوس ٿي فراغت ڪري ڪابل جي حسين عورتن جو اثير ٿيو پنهنجي جاءِ تي شراب ڪباب جو محفلون ڪرڻ لڳو ھڪ دفعي عبدالله خان اچڪزئي جيڪو پنهنجي علائقي جو وڏو طاقت ور نوجوان جنگجو ھو ان جي ٻانهي برنس وٽ آئي جيڪا عبدالله جي چوڻ باوجود ھن واپس ڪون ڪئي ۽ سندس ماڻهن کي جيڪي ھن ٻانهي کي وٺڻ آيا انهن کي بيعزت ڪري واپس ڪيو
کيس نومبر ۾ سندس منشي موھن لال آگاھي ڏني ھئي تہ تنهنجي مٿان افغان ڪاوڙيل آھن توھان ڪابل شھر واري رھائش مان ڪابل کان ٻاھر انگريز ڇانوڻي رھائش اختيار ڪيو پر ھو ڪون مڙيو ۽ ڪشميري ڇوڪرين جي جهرمٽ ۾ کيس افغانن جي باھہ بابت ڄاڻ ڪون پئي ۽ 2 نومبر 1841ع جو صبح پهر سندس گهر تي 300 افغانن حملو ڪيو جنهن جي قيادت عبدالله خان اچڪزئي ملا مومن خان غلزئي ۽ امان الله لوگري ڪري رھي ھئا پهرين سندس گهر جي پهريدارن کي ھنن ماريو جنهن ۾ عبدالله خان جو سوٺ بہ مارجي ويو جڏھن اھا خبر ڪابل شھر پهتي تہ ھو بہ نڪري اچي اتي پهتا برنس ان وقت پنهنجي حمام ۾ پنهنجي محبوبہ سان حمام جي حوض اندر مھر محبت ۾ مشغول ھو تہ افغاني اچي مٿس ڪڙڪيا ٻانهي جنهن تي جهيڙو ھليو ھو ان سان گڏ ٻہ انگريز عورتون جيڪي برنس جون دل گهريون ھيون تن کي حمام مان ڪڍي ماريو ۽ برنس جي جسم جا ڳڀا ڪيا ويا ان سان گڏ ميجر رڊ ۽ برنس جي ڀاءُ چارلس کي بہ ماريو ويو سندس منشي موھن لال کي امير دوست محمد جي سوٽ ۽ سندس دوست محمد زمان خان بچايو ۽ کيس ھڪ قزلباش جي گهر پناه وٺي ڏني جنهن بعد افغانن جي ھجوم تمام مال اسباب، گدام ۽ خزاني کي لٽي کڻي ويا موھن لال پنهنجي ڪتاب ۾ لکي ٿو تہ ان وقت منهنجي ڪمري ۾ ھڪ ٻانهي ڀڄندي آئي ۽ دانھون ڪندي چيائين اوھان ڏاڍا ارڏا آھيو سارو شھر چيڀاٽجي رھيو آھي. اھڙي طرح ھي برطانوي جاسوس ۽ مهم جو پنهنجي انجام کي پهتو.
گريٽ گيم وارو محاورو بہ سندس ايجاد آھي سندس پهرين مھم تي ڪتاب
Travels in to bukhara
گهڻو مشھور آھي.
حوالہ
The return of a king
the battle for afghanistan
by Willium Darymple
تازن معرکن جي تاريخ
منشي عطا محمد شڪارپوري
امداد حسين شاه
ڪوٽ مير يعقوب علي شاه روھڙي
Comments
Post a Comment